Rabiës – hondsdolheid

Wat is rabiës?

Rabiës of hondsdolheid is een lyssa virus. Het wordt overgedragen, tussen dieren of naar de mens, via een lik, bijt of krab van een dier dat besmet is. 

Hondsdolheid in de wereld

Wereldwijd zijn er gevallen van rabiës in zo’n 150 landen. Er overlijden jaarlijks 55.000 mensen aan de ziekte. Dankzij vaccinaties van zowel huisdieren als dieren die in het wild leven, komt de ziekte in onze contreien zelden voor. België is sinds 2001 vrij van rabiës, Nederland heeft nog één geval gehad in 2014, de patiënt had de ziekte opgelopen in het buitenland. Risicogebieden zijn vooral Afrikaanse en Aziatische subtropische gebieden, alsook Midden-Amerika of Centraal-Europa. Wel komt het soms voor dat er rabiës bij een hond wordt vastgesteld in onze regio, dit zijn dan honden die als pup uit het buitenland komen. 

In bovengenoemde landen waar rabiës voorkomt, is de ziekte vooral te vinden bij zwerfhonden- en katten. Een dier kan de ziekte overdragen voordat het zelf symptomen van hondsdolheid toont. Als u naar de subtropische gebieden afreist, kan u van tevoren informeren of het land veel rabiës heeft. Wees in dat geval extra voorzichtig bij contact met dieren, raak ze beter helemaal niet aan. Honden, katten en fretten moeten, als ze uit het buitenland komen en Nederland of België in willen komen, een geldige vaccinatie tegen rabiës kunnen aantonen. Als u met uw huisdier reist, is het noodzakelijk dat het gevaccineerd is, daarover meer hieronder. Hier kan u extra informatie vinden over buitenlandse reizen met een hond of reizen met uw kat. 

Verder kan een vleermuis ook rabiës hebben en dit overdragen, ook in Nederland en België. Niet alle vleermuizen, gelukkig. De meest voorkomende vleermuis, de dwergvleermuis, heeft de ziekte niet. Vleermuizen hebben ook niet het klassieke rabiësvirus, maar een andere vorm die beter te behandelen zou zijn. 

Hoe raakt een mens besmet met rabiës?

Als u in het buitenland gelikt, gekrabd of gebeten wordt door een hond, kat, aap of vleermuis die het virus bij zich draagt, dan kan u de ziekte oplopen. Dat kan ook als het speeksel van een besmet dier in aanraking komt met slijmvlies van uw mond of ogen. 

Symptomen/ ziektebeeld van hondsdolheid

Symptomen/ziektebeeld bij de mens

Rabiës begint met griepachtige verschijnselen, zoals koorts. Vervolgens kan u spierkrampen, stuipen en verlammingsverschijnselen krijgen. Uiteindelijk treden er slik- en ademhalingsproblemen op en soms watervrees. Als rabiës niet wordt behandeld, en wel voordat de eerste symptomen zich voordoen, is het dodelijk. 

De incubatietijd van het virus is over het algemeen 20 tot 90 dagen, maar hier kunnen uitzonderingen op zijn.

In het begin zijn de symptomen vrij algemeen. Het begint vaak met koorts, en er is ook vaak sprake van rillingen, braken en hoofdpijn. Tegelijkertijd heeft de patiënt pijn en tintelingen of een brandend gevoel bij de wonde. Als u dat waarneemt bij een wond die is veroorzaakt door een dier, en dan vooral in het buitenland, moet u zeker aan rabiës denken. Het virus verspreidt zich daarna naar het centrale zenuwstelsel. Dit leidt vervolgens tot een progressieve en fatale ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg. De ziekte kan worden behandeld, maar niet worden genezen. Zelfs bij behandeling van rabiës zijn er ernstige neurologische nawerkingen. 

Er zijn twee vormen van hondsdolheid:

• Rabiës furiosa. In zo’n 80% van de gevallen betreft het deze vorm. Symptomen van deze vorm zijn symptomen van hyperactiviteitkrampen en hydrofobie (wanneer de patiënt dusdanige krampen in de slikspieren heeft dat hij geen speeksel meer kan doorslikken). De dood treedt binnen enkele dagen op als gevolg van een hartstilstand.
• Rabiës paralytica (stille rabiës). Dit betreft de overige 20% van de gevallen. Er treedt een progressieve slappe verlamming op. Vervolgens is er dan sprake van nekstijfheid, hyperactiviteit, convulsies en verlamming. De patiënt raakt langzaam maar zeker in coma en overlijdt. 

Symptomen/ziektebeeld bij een dier

Rabiës wordt vastgesteld bij wilde dieren en huisdieren na analyses. De redenen voor zulke analyses zijn onder andere:

• Het dier is in contact geweest met een mens of huisdier
• Het dier vertoont tekenen van vermoedelijke hondsdolheid
• Het dier wordt getest in het kader van speciale rabiës programma’s

Aangenomen wordt dat maar een deel van de dieren met rabiës ook daadwerkelijk wordt getest. Het ontbreken van rabiësgevallen in een regio of gebied betekent dan ook niet dat het virus niet voorkomt in dat gebied. 

Ook bij de dieren vinden we de twee vormen van rabiës. In het geval van de furiosa vorm vertoont het dier extreme opwinding en agressie, soms afgewisseld met periodes van depressie. Het dier bijt in zijn poten en valt levenloze voorwerpen, andere dieren of mensen aan.

Bij de paralytica/verlammende vorm is een dier dat gewoonlijk bang is voor mensen, niet meer bang voor hen. Als het dier normaal een nachtdier is, wordt het overdag actief. Het kan ook depressief of amorf worden en zich terugtrekken in geïsoleerde gebieden. Tot slot kan het dier symptomen van gedeeltelijke of volledige verlamming vertonen, wat te zien is aan: 

• Overmatig speeksel
• Een abnormale gezichtsuitdrukking
• Het ineenzakken van het hoofd en de kaak;
• Het produceren van vreemde geluiden.

Verlamming van het lichaam begint meestal met de achterpoten en breidt zich uit naar de rest van het lichaam.

Vleermuizen met rabiës krijgen meestal verlammingen aan de ledematen. Een vleermuis kan dan niet meer vliegen en zal op de grond vallen. Ook raken ze gedesoriënteerd, botsen ze tegen obstakels, gaan ze overdag bewegen in plaats van ‘s nachts ondanks hun afschuw van daglicht en slaken ze erg hoge kreten. 

Wat te doen bij een mogelijke besmetting?

Als u bent gekrabd, gelikt of gebeten door een dier dat wel eens rabiës zou kunnen hebben, meestal in warme, buitenlandse gebieden waar de ziekte wel bestaat, dan moet u direct contact opnemen met een arts. Zelfs als u ingeënt bent tegen rabiës, moet u binnen de 48 uur een behandeling tegen het virus krijgen. De ziekte is dodelijk als u niet binnen 48 uur een behandeling krijgt. Wacht dus niet op symptomen! We herinneren u eraan dat rabiës niet te genezen is. 

Na een krab, lik of beet doet u het volgende:

• Reinig eerst grondig de wond, liefst met water en zeep, of alleen met water. Was de wond gedurende een kwartier.
• Ontsmet vervolgens de wond met 70% alcohol of jodium
• Neem daarna direct contact op met een arts. Doe dit binnen 24 uur en hou er rekening mee dat het antiserum moet worden besteld. Als u in het buitenland bent, kan u de alarmcentrale van uw reisverzekering bellen. 

Hoe verloopt de diagnose van rabiës?

De diagnose rabiës kan pas worden gesteld als het al te laat is voor behandeling, als de patiënt al ernstige symptomen heeft. 

Zonder specifieke tekenen van hydrofobie of aerofobie, of een bewezen geschiedenis van contact met een verdacht of bevestigd geval van rabiës bij een dier, is de diagnose moeilijk stellen. Rabiës bij mensen kan ante mortem (als de patiënt al symptomen heeft) of post mortem worden bevestigd met behulp van verschillende technieken om het virus of de antistoffen van het virus op te sporen.

de behandeling van rabiës

De preventieve behandeling tegen rabiës kan alleen worden gegeven voordat er ziekteverschijnselen zijn. Na een verwonding kan behandeling voorkomen dat het virus in het zenuwstelsel terecht komt, het is dus belangrijk om na verwonding of aanraking met een dier in een risicoland snel te handelen. Een onbehandelde rabiësinfectie is altijd dodelijk. Vaccinatie kan worden verstrekt aan risicogroepen zoals mensen die veelvuldig werken met vleermuizen of aan specifieke groepen reizigers in gebieden waar rabiës veel voorkomt. 

Contacteer dus zo snel mogelijk een arts, die vervolgens beoordeelt of u inderdaad risico loopt en of behandeling noodzakelijk is. Als de arts overgaat tot behandelen, betekent dit dat u 4 injecties krijgt. Deze worden post-expositie-vaccinaties (PEP) genoemd. De 1ste injectie krijgt u onmiddellijk of zo snel mogelijk, wanneer het product beschikbaar is. De volgende 3 krijgt u in de 4 weken daarna.

Het kan ook zijn dat het risico als heel groot wordt bestempeld, bijvoorbeeld in het geval van een diepe wond. Dan krijgt u ook een antiserum (menselijk anti-rabiës-immuunglobuline).

Vaccinatie tegen rabiës

mens

Als u in situaties komt waar u meer risico loopt, kan u zich tegen rabiës laten vaccineren, bijvoorbeeld als u met vleermuizen werkt of afreist naar een land waar rabiës veel voorkomt. Overleg met uw huisarts of kijk op de website van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigers (LCR).

Let wel: ook als u gevaccineerd bent, is behandeling nodig bij een mogelijke besmetting. U krijgt dan minder injecties en u heeft geen antistoffen meer nodig.

dier

Het wordt sterk aangeraden huisdieren (honden, katten en fretten) tegen rabiës te vaccineren. Dit is in Nederland en België niet meer verplicht. Het is wel verplicht als u met uw huisdier reist, ook binnen de EU. Uw dierenarts kan hier meer over vertellen. 

Santévet geeft u waardevolle informatie voor het welzijn van uw huisdier. Lees bijvoorbeeld ook meer over:

• Welke planten zijn giftig voor mijn hond? 
• Wat te doen als mijn hond een teek heeft?